آموزش حسابرسی
مطابق «بیانیه مفاهیم بنیادی حسابرسی» که توسط «انجمن حسابداری آمریکا» منتشرشده است، حسابرسی عبارت است از «فرایندی بسامان به شکل جمعآوری و ارزیابی بیطرفانه شواهد درباره ادعاهای مربوط به فعالیت ها و وقایع اقتصادی، برای تعیین میزان انطباق این ادعاها با معیارهای از پیش تعیینشده و گزارش نتایج به اشخاص ذینفع». بهطور ساده حسابرسی فرایندی است که در آن اسناد، صورت ها و معاملات مالی یک مجموعه موردبررسی و صحت سنجی قرار میگیرد و در انتها نتایج این بررسی در قالب یک گزارش به ذینفعان و کسانی که درخواست حسابرسی دادهاند ارائه میشود. بر همین اساس در حسابرسی اسناد مالی ثبتشده در حسابداری یک شرکت، مورد واکاوی قرار میگیرد تا هرگونه خطا یا تقلب در آن کشف شده و از بروز فساد در سیستم جلوگیری شود.
حسابرسی بر مبنای استانداردهایی انجام میشود که توسط یک موسسه بالادستی ابلاغ میشود. از همین رو، در فرایند حسابرسی اسناد مالی از جهت انطباق آن ها با استانداردهای حسابداری مورد بررسی و تحلیل قرار میگیرند. به طور خلاصه همانطور که گفته شد، حسابرسی فرایندی است جهت تائید و یا رد صحت اطلاعات و گزارش های مالی یک شرکت.
انواع حسابرسی
حسابرسی هم همچون حسابداری انواع مختلفی دارد که هرکدام از آن ها کاربردهای مخصوص به خود را دارد. این انواع عبارت اند از حسابرسی قانونی، حسابرسی داخلی، حسابرسی صورت های مالی، حسابرسی رعایتی و حسابرسی عملیاتی. در ادامه به معرفی تکتک انواع حسابرسی میپردازیم.
حسابرسی قانونی
حسابرسی قانونی در مواقعی کاربرد دارد که قصد ارائه یک نظر کارشناسی بی طرفانه از صورت های مالی در میان است. بهطور مثال زمانی که شرکا به اختلاف میخورند ممکن است از حسابرسی قانونی برای رفع اختلاف خود کمک بگیرند. از سوی دیگر این نوع حسابرسی برای اثبات قانونی تقلب یا فساد مالی در یک مجموعه نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
حسابرسی داخلی
برخی از مدیران برای اینکه بهطور مستمر بخش مالی شرکت خود را راستی آزمایی کنند، بخشی کوچک و مستقل از دپارتمان مالی شرکت ایجاد کرده و افرادی را به حسابرسی مستمر میگمارند. این شیوه معمولاً در سازمان ها و کسبوکارهای بزرگ بیشتر مورداستفاده قرار میگیرد.
حسابرسی صورت های مالی
حسابرسی مالی اصلیترین نوع حسابرسی است که در آن صورت های مالی از تمامی جنبه های آن ازجمله مطابقت با استانداردهای حسابداری مورد بررسی قرار میگیرند. در نهایت گزارش ارائه شده توسط حسابرس در این نوع حسابرسی نیز باید مبتنی بر اصول و استانداردها و با شواهد و مدارک مستند باشد. حسابرسی صورت های مالی با این هدف انجام می گیرد که میزان مطابقت صورت های مالی (اطلاعات مورد رسیدگی) با معیارهای تعیین شده مشخص شود. معمولا، معیارهای مورد نظر، استانداردهای حسابداری است، هر چند ممکن است صورت های مالی که با سایر چارچوب های گزارشگری مالی مناسب برای یک سازمان خاص تهیه شده است نیز مورد حسابرسی قرار گیرد.
حسابرس، به منظور تعیین اینکه صورت های مالی، طبق استانداردهای حسابداری، به نحو مطلوب تهیه و ارائه شده است، شواهدی را جمع آوری می کند تا نشان دهد که این صورت های مالی عاری از تحریف بااهمیت است یا خیر. با پیچیده تر شدن فعالیت های تجاری، تمرکز حسابرسان بر معاملات و رویدادهای حسابداری، دیگر کافی نیست. رویکردی یکپارچه برای حسابرسی مستلزم آن است که در کنار در نظر گرفتن خطر تحریف صورت های مالی، کنترل های لازم جهت پیشگیری از تحریف نیز اعمال شود. همچنین، حسابرس باید شناخت و درک جامعی از واحد تجاری و محیطی که در آن فعالیت می کند داشته باشد. شناخت از واحد تجاری شامل آگاهی از صنعت و محیط قانونی و عملیاتی آن، شامل روابط برون سازمانی با افرادی نظیر تامین کنندگان اقلام مورد نیاز واحد تجاری، مشتریان و اعتباردهندگان است. حسابرس باید از راهبرد ها و فرایند های تجاری و عوامل اصلی موثر بر موفقیت این راهبرد ها نیز آگاهی داشته باشد. چنین تحلیلی به حسابرس کمک می کند که خطرهای مربوط به راهبرد های شرکت را که می تواند بر ارائه مطلوب صورت های مالی تاثیرگذار باشد شناسایی نماید.
حسابرسی رعایتی
در حسابرسی رعایتی میزان رعایت اصول و ضوابط و راهبردهای شرکت در حیطه مالی توسط حسابرسی مورد بررسی و مطابقت قرار میگیرد. حسابرسی رعایت با این هدف انجام می گیرد که تبعیت واحد تجاری از رویه ها، ضوابط یا مقررات وضع شده توسط مراجع بالاتر را بررسی کند. نمونه های زیر مثال هایی از حسابرسی رعایت در یک شرکت خصوصی است:
- بررسی پیروی کارکنان حسابرسی از رویه های تعیین شده توسط مدیر مالی شرکت
- بررسی نرخ های دستمزد با قانون حداقل دستمزد
- بررسی توافق های قراردادی با بانک ها و سایر وام دهندگان جهت اطمینان از رعایت الزامات قانونی توسط شرکت
حسابرسی رعایت در واحد های دولتی کاربرد بیشتری دارد. با این حال، بسیاری از سازمان های خصوصی و غیرانتفاعی، رویه های تعیین شده، توافق های قراردادی و الزامات قانونی دارند که ممکن است مستلزم انجام حسابرسی رعایت باشد. مخاطب حسابرسی رعایت معمولا مدیریت است و نتایج آن به افراد برون سازمانی ارائه نمی شود، زیرا مدیریت، اصلی ترین گروهی است که می خواهد درباره میزان رعایت مقررات و رویه های تعیین شده، اطلاعات داشته باشد. بنابراین، بخش مهمی از این نوع حسابرسی اغلب توسط حسابرسانی انجام می گیرد که در استخدام شرکت هستند.
حسابرسی عملیاتی
حسابرسی عملیاتی نسبت به سایر انواع حسابرسی تفاوت ویژهای دارد؛ در حسابرسی عملیاتی بررسی «صرفه اقتصادی» در روند مالی شرکت موردبررسی قرار میگیرد و میزان اثربخشی و سودآوری مالی شرکت مورد حسابرسی قرارگرفته و طی گزارشی به مدیران ارائه میشود. در حسابرسی عملیاتی حسابرس پیشنهادهای اصلاحی خود را نیز در کنار ارائه گزارش به مدیریت انتقال میدهد. در حسابرسی عملیاتی، کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی روش ها و رویه های عملیاتی سازمان بررسی می شود. پس از انجام حسابرسی عملیاتی، معمولا مدیریت انتظار دارد که توصیه هایی برای بهبود عملیات دریافت کند. برای مثال، ممکن است حسابرس، کارایی و دقت پردازش حقوق و دستمزد را در یک سیستم رایانه ای تازه راه اندازی شده بررسی کند..
در حسابرسی عملیاتی، بررسی ها به حسابداری محدود نمی شود و ممکن است ساختار سازمانی، عملیات رایانه ای، روش های تولید، بازاریابی و یا هر حوزه دیگری که حسابرس در آن زمینه صلاحیت داشته باشد، مورد ارزیابی قرار گیرد. از آنجا که اثربخشی عملیاتی حوزه های بسیار متفاوتی می تواند مورد ارزیابی قرار گیرد، نمی توان چگونگی انجام حسابرسی عملیاتی را به طور دقیق توصیف کرد. در یک سازمان، ممکن است حسابرس مربوط بودن و کافی بودن اطلاعات مورد استفاده مدیریت در تصمیم گیری برای تحصیل دارایی های ثابت مشهود جدید را ارزیابی نماید. در سازمان دیگر، ممکن است کارایی جریان اطلاعات در فرایند فروش مورد ارزیابی قرار گیرد.
ارزیابی کارایی و اثربخشی عملیات در مقایسه با معیارهای تعیین شده، هیچ گاه نمی تواند با همان عینیت حسابرسی رعایت و حسابرسی صورت های مالی انجام گیرد. معیارهای تعیین شده مورد استفاده در حسابرسی عملیاتی نیز بسیار ذهنی هستند. به همین دلیل، حسابرسی عملیاتی بیش از آنکه شبیه حسابرسی باشد، به مشاور مدیریتی شباهت دارد.
استانداردهای حسابرسی
استانداردهای حسابرسی، معیاری برای سنجش کیفیّت کار حسابرسان است. انجمن حسابداران رسمی آمریکا برای نخستین بار در سال ۱۹۴۷، استانداردهای ده گانه ی حسابرسی را معرفی کرد. این استانداردها تاکنون جهت انطباق با تغییرات محیط حسابرسی، تعدیل و تغییر یافتهاند. استانداردهای حسابرسی همراه با طبقهبندی آن ها در سه گروه ۱) استانداردهای عمومی، ۲) استانداردهای عملیات (رسیدگی)، ۳) استانداردهای گزارشگری به شرح زیر هستند:
استانداردهای عمومی
رسیدگی باید توسط شخص یا اشخاصی اجرا شود که دارای صلاحیت و آموزش فنی کافی به عنوان حسابرس باشند. حسابرس یا حسابرسان باید استقلال رأی خود را در تمام موارد مربوط به حسابرسی حفظ کنند. در رسیدگی و تهیه گزارش باید مراقبت حرفه ای لازم به عمل آید.
استانداردهای عملیات (رسیدگی)
عملیات حسابرسی باید به میزان کافی برنامهریزی شود و در صورت وجود کارکنان، بر کار آنان به گونه ای مناسب نظارت شود. برای برنامهریزی حسابرسی و تعیین نوع، زمان و میزان آزمون ها باید شناختی کافی از ساختار کنترل داخلی کسب گردد. شواهد کافی و مناسب باید از راه بازرسی، مشاهده، پرس و جو و دریافت تأییدیه کسب شود تا مبنایی معقول برای اظهارنظر نسبت به صورت های مالی مورد رسیدگی باشد.
استانداردهای گزارشگری
گزارش باید تصریح کند که صورت های مالی، طبق اصول حسابداری تهیه شده است یا خیر. گزارش باید شرایطی را مشخص سازد که در آن چنین اصولی در دوره ی جاری نسبت به دوره ی قبل، بهطور یکنواخت رعایت نشده است. اطلاعات افشا شده در صورت های مالی بهطور منطقی کافی تلقی میشود مگر آن که خلاف آن در گزارش بیان شود.
گزارش باید یا حاوی یک اظهارنظر دربارهی صورت های مالی بهطور کلی، یا بیانگر این باشد که نظری نمیتواند اظهار شود. هنگامی که نظر کلی نتواند اظهار شود، دلایل آن باید بیان گردد. در تمام مواردی که نام حسابرس به نحوی با صورت های مالی ارتباط مییابد، گزارش باید بهطور صریح بیانگر ویژگی هر گونه رسیدگی حسابرس و میزان مسئولیتی باشد که او بر عهده میگیرد.
حسابرس کیست
حسابرس کسی است که مسئولیت حسابرسی صورت ها و اسناد مالی یک کسبوکار را بر عهده میگیرد. بهطور طبیعی حسابرس باید مستقل از مجموعه تحت حسابرسی بوده و با بخش حسابداری و مالی شرکت و افراد شاغل در آن رابطه نداشته و منافع مشترک نداشته باشد. یک حسابرس باید تحصیلات حسابداری داشته و به صورت تخصصی در شاخه حسابرسی دانش و تجربه داشته باشد. تسلط به اصول و استانداردهای حسابداری (علاوه بر استانداردهای حسابرسی) از دیگر ویژگی هایی است که یک حسابرس باید دارا باشد.
در غالب نقاط دنیا برای تبدیلشدن به یک حسابرس، باید از سازمان یا نهادی مشخص گواهینامه صلاحیت دریافت کرد. بدیهی است درصورتیکه یک حسابرس در کار خود تخلفی انجام دهد، علاوه بر ابطال این گواهینامه، با توجه به حساسیت کار، معمولاً مجازات سنگینی همردیف متهم اصلی برای او در نظر میگیرند.
انواع حسابرس
حسابرسان ازنظر نوع و نحوه فعالیت نیز قابل دستهبندی هستند. بهطورکلی ۳ نوع حسابرس مستقل، حسابرس دولتی و حسابرس داخلی را میتوان متصور بود.
حسابرس مستقل
حسابرسان مستقل افراد و یا شرکت هایی هستند که بهصورت حرفه ای اقدام به ارائه خدمات حسابرسی میکنند. این افراد غالباً از سوی مدیران شرکت ها دعوت به کار شده و در قالب یک قرارداد اقدام به حسابرسی صورت های مالی یک مجموعه میکنند. ممکن است به فراخور نیازهای مدیریت، گزارش های مختلفی از سوی حسابرس مستقل به شرکت ارائه شود که پیشنهادهای اصلاحی نیز ازجمله آن است.
حسابرس دولتی
همانطور که از نام آن مشخص است، حسابرس دولتی با تکیه بر استانداردهای حسابداری دولتی، به بررسی و تحلیل ابعاد مختلف مالی یک سازمان یا نهاد دولتی میپردازد.
حسابرس داخلی
همانطور که در بخش حسابرسی داخلی گفته شد، حسابرس داخلی از سوی مدیرعامل و یا هیئتمدیره به بررسی و تحلیل مستمر فعالیت های مالی شرکت میپردازد و در بازه های زمانی مشخص اقدام به ارائه گزارش میکند. بدیهی است، باوجود شاغل بودن حسابرس داخلی در شرکت، این فرد بهطور کاملاً مستقل از بخش حسابداری فعالیت میکند.
حسابرسی چه تفاوتی با حسابداری دارد؟
اصلیترین تفاوت حسابرسی با حسابداری در ماهیت کاری آن ها است؛ حسابداری شغلی عملیاتی مبتنی بر ثبت گزارش است، درحالیکه حسابرسی کاملاً نظارتی و کنترلی است. در حقیقت حسابرس و حسابدار در دو سوی فرایند مالی شرکت قرار دارند. تفاوت دیگر حسابدار و حسابرس شیوه فعالیت آن ها است؛ حسابدار هرروز و بهطور مستمر اقدام به حسابداری شرکت میکند، درحالیکه حسابرس غالباً در مواقع خاص و در صورت لزوم وارد عمل میشود.
اما تفاوت اصلی حسابدار و حسابرس در توانایی ها و مهارت آن ها است. یک حسابدار باید قدرت محاسبه بالایی داشته باشد، درحالیکه حسابرس قدرت تجزیه تحلیل و تیزبینی بیشتری نیاز دارد.
چه ارتباطی میان حسابرسی و حسابداری وجود دارد؟
برای پاسخ به این سؤال باید گفت که هردو فرایند از یک علم مشترک استفاده میکنند. در حقیقت هر آنچه یک حسابدار بلد است یک حسابرس میداند و هر آنچه یک حسابرس میداند، یک حسابدار بلد است. هم حسابداری و هم حسابرسی مبتنی بر محاسباتی هستند که در قالب استانداردهایی مشخص باید انجام شوند. از جهت آکادمیک و رشته دانشگاهی، غالباً حسابرسی را بهعنوان شاخه ای از حسابداری قلمداد میکنند. درواقع در شاخه حسابرسی، فرد مهارت های موردنیاز یک حسابرس را بهصورت تخصصی آموزش میبیند.