اهمیت ضایعات در حسابداری صنعتی چیست؟

نویسنده: حمیده احمد آبادی | مدیر مالی

در اکثر واحدهای تولیدی قسمتی از مواد اولیه، کالای در جریان ساخت و یا کالای ساخته شده به دلایل مختلف از بین می‌روند و ضایع می‌شوند به‌طوری که نمی‌توان آنها را به‌عنوان محصولی سالم در چرخه تولید محسوب نمود و همچنین از عملیات تولید کنار گذاشته می‌شوند. ما در این مقاله از کالج حسابداری قصد داریم در مورد اهمیت و نقش ضایعات در حسابداری صنعتی صحبت کنیم پس با ما همراه باشید.

ضایعات به چند دسته تقسیم می‌شوند؟

ضایعات به دو قسمت ضایعات عادی و ضایعات غیرعادی تقسیم می‌شوند.

ضایعات عادی چیست؟

ضایعات عادی به ضایعاتی گفته می‌شود که در جریان طبیعی تولید به وجود می‌آیند و در واقع غیرقابل کنترل است. به عبارت دیگر ضایعات عادی لازمه تولید بسیاری از محصولات است و بدون ایجاد ضایعات، تولید نیز انجام نخواهد شد.

به‌طور مثال در تولید لوازم فلزی و لوازم چوبی قسمتی از فلز یا چوب به دلیل برش از بین می‌رود که به‌عنوان ضایعات عادی تولید محسوب می‌شود. همچنین در صنایعی که بر اثر تبخیر قسمتی از مواد اولیه در جریان تولید از بین می‌رود، مواد تبدیل شده همچنان ضایعات عادی است، به بیان دیگر ضایعات عادی ضایعاتی است که حتی قبل از تولیدی امکان محاسبه و برآورد آن وجود دارد.

بهای تمام شده ضایعات عادی به حساب محصولات ساخته شده و محصولات در جریان ساخت منظور می‌گردد. حال که با مفهوم اهمیت ضایعات در حسابداری صنعتی آشنا شدید، برای یادگیری مباحث تخصصی حسابداری به صفحه آموزش حسابداری مراجعه کنید.

ضایعات غیرعادی

ضایعات غیرعادی ضایعاتی است که به دلایل مختلف از جمله عدم مهارت کارگران، فرسودگی ماشین آلات، استفاده مواد نامرغوب و یا قطع جریان برق به وجود می‌آیند. تعداد یا مقدار ضایعات غیرعادی را نمی‌توان از ابتدای دوره مالی و حتی در جریان تولید محصول پیش‌بینی نمود. البته ضایعات غیرعادی تا حدود زیادی قابل کنترل است در واقع بهای تمام شده ضایعات غیرعادی برای واحد تولید زیان حاصل از این قبیل ضایعات محسوب می‌شود.
برای مطالعه بیشتر مقاله: حسابداری بهای تمام شده چیست را مطالعه کنید.

واحدهای معیوب و ناقص چیست؟

عبارت است از واحدهایی که مانند، ضایعات با استانداردهای تولید منطبق نیستند ولی مانند ضایعات از چرخه تولید خارج نمی‌شوند بلکه می‌توان این قبیل واحدها را با انجام عملیات اضافی تولید و رساندن به حداقل استاندارد تولید قابل فروش نمود. واحدهای معیوب و ناقص همانند ضایعات، به واحدهای معیوب عادی و واحدهای معیوب غیرعادی تقسیم می‌شوند.

بهای تمام شده ضایعات عادی: بهای تمام شده ضایعات عادی شامل مواد اولیه، کار مستقیم و سرباز است؛ که باید در گزارش هزینه تولید محاسبه شده و سپس به بهای تمام شده محصولات ساخته شده اضافه گریده و یا بین محصولات سالم تر سر شکن شود.

بهای تمام شده ضایعات عادی = معادله آحاد تکمیل شده ضایعات عادی از نظر مواد * هزینه + معادل آحاد ضایعات عادی از نظر تبدیل * مواد مستقیم هر واحد کالا

در خصوص محاسبه معادل آحاد تکمیل شده ضایعات عادی باید به نکات زیر توجه کرد:

الف) اگر مواد اولیه در آغاز مرحله به محصول اضافه شود، ضایعات اعم از عادی و غیرعادی از نظر مواد اولیه ۱۰۰% تکمیل است.

ب) چون هزینه‌های تبدیل شامل کار مستقیم و سربار ساخت معمولاً به صورت یکنواخت در سرتاسر خط تولید محصول اضافه می‌شود. ضایعات اعم از عادی و غیرعادی از نظر هزینه های تبدیل دارای درصد تکمیلی است که نقطه بازرسی در آنجا قرار دارد. زیرا ضایعات در نقطه بازرسی شناسایی می گردد.
نقطه بازرسی: در مراحل مختلف تولیدی که دارای ضایعات عادی بوده و یا احتمال ایجاد ضایعات غیر عادی وجود دارد، از طرف مهندسی تولید، نقطه یا نقاطی که احتمال وجود آمدن ضایعات در آن بیشتر است به‌عنوان نقطه بازرسی انتخاب می‌شود.

در این صورت فرض بر این است که تمام ضایعات مرحله در آن نقطه یا نقاط به وجود می‌آید، البته باید توجه داشت که در تمام نقاط هر مرحله از تولید ضایعات به وجود می‌آید، ولی امکان محاسبه بهای تمام شده ضایعات در تمام این نقاط وجود ندارد. به همین دلیل نقاط بازرسی در هر مرحله از تولید انتخاب شده و فرض می‌شود که تمام ضایعات در آن نقطه یا نقاط به وجود آمده است.

در واقع نقطه بازرسی به منظور مشخص نمودن این موضوع محصولات در جریان ساخت در کدام نقطه از مرحله ضایع شده و از بین رفته‌اند انتخاب می‌شود. زیرا نقطه‌ای که محصول در آن ضایع شده به لحاظ مواد اولیه، کار مستقیم و سربار ساخت، برای محاسبه بهای تمام شده ضایعات ملاک محاسبه خواهد بود.

همانطور که در قسمت بالا اشاره شد بهای تمام شده ضایعات عادی باید به محصولات ساخته شده اضافه گردد و یا بین محصولات سالم سرشکن شود. این موضوع به شرایط زیر بستگی دارد.

اگر موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره از نقطه بازرسی عبور نکرده باشد، یعنی درصد تکمیل آن کمتر از نقطه بازرسی باشد، هیچ سهمی از بهای تمام شده ضایعات عادی به موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره داده نخواهد شد.

اگر درصد تکمیل موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره با نقطه بازرسی برابر باشد به این معناست که موجودی در جریان ساخت پایان دوره از نقطه بازرسی عبور نکرده در این صورت هم هیچ سهمی از بهای تمام شده ضایعات عادی به موجودی که در جریان ساخت پایان دوره تعلق نمی‌گیرد.

در مثال شرکت تولیدی x، موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره در مرحله دو از نظر مواد اولیه ۱۰۰ درصد تکمیل است ولی از نظر هزینه‌های تبدیل ۵۰ درصد تکمیل است. نقطه بازرسی در این مرحله نیز در ۶۰ درصد عملیات تولید قرار دارد. پس از بهای تمام شده ضایعات عادی سهمی نخواهد داشت و بهای تمام شده ضایعات عادی مرحله دو تماما به محصول تکمیل شده اضافه می‌گردد.

اگر درصد تکمیل موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره بیشتر از نقطه بازرسی باشد. به این معناست که موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره از نقطه بازرسی عبور کرده است.

در این صورت از بهای تمام شده ضایعات عادی سهمی به موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره تعلق خواهد گرفت. به عبارت دیگر بهای تمام شده ضایعات عادی بین محصولات سالم سرشکن می‌گردد. که به نسبت تعداد محصولات سالم خواهد بود. تعداد محصولات سالم عبارت است از: جمع تعداد محصولات تکمیل شده و تعداد موجودی در جریان ساخت پایان دوره

تعداد محصولات سالم = تعداد محصولات تکمیل شده+ تعداد محصولات در جریان ساخت پایان دوره

در مثال شرکت تولیدی x در مرحله یک موجودی کالای در جریان پایان در جریان ساخت پایان دوره از نظر هزینه‌های تبدیل ۷۰ درصد تکمیل است ولی بازرسی در ۵۰ درصد عملیات تولیدی این مرحله قرار دارد.

به این ترتیب مشخص است که موجودی پایان دوره از نقطه بازرسی عبور کرده است. در این صورت سهمی از بهای تمام شده ضایعات عادی به موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره تعلق خواهد گرفت. به عبارت دیگه بهای تمام شده ضایعات عادی بین محصولات تکمیل شده و موجودی در جریان ساخت پایان دوره به نسبت تعداد آنها سر شکن می‌گردد.

برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله: حسابداری صنعتی چیست را مطالعه کنید.

ارزش ضایعات

ضایعات عادی و غیرعادی در هر مرحله از تولید ممکن است بدونه ارزش یا دارای ارزش باشد.

ضایعات بدون ارزش

اگر در یک مرحله از تولید ضایعات تولید شده فاقد ارزش باشند برای بهای تمام شده ضایعات عادی تماما محصولات تکمیل شده اضافه می گردد و یا بین محصولات سالم سرشکن می شود.

ضایعات دارای ارزش فروش

در بسیاری از مراحل تولید ضایعات به وجود آمده دارای ارزش فروش هستند. مانند ضایعات تولید لوازم فلزی که قابل فروش است در این صورت ارزش فروش ضایعات عادی موجب کاهش بهای تمام شده ضایعات عادی می‌گردد و بهای تمام محصولات تکمیل شده یا محصولات سالم معادل ارزش فروش ضایعات عادی کاهش خواهد یافت.
اگر برای بهای تمام شده ضایعات عادی بین محصولات سالم سرشکن شود ارزش فروش این ضایعات نیز باید به نسبت این محصولات سالم‌تر سر شکن گردد.

برای یادگیری مباحث تخصصی به صفحه آموزش حسابداری مدیریت مراجعه کنید.

ضایعات قابل بازیافت

در بعضی از صنایع ضایعات به وجود آمده یک مرحله از تولید ممکن است درهمان مرحله یا در مراحل دیگر تولید به‌عنوان مواد اولیه مجددا به مصرف برسد در این صورت ارزش ضایعات قابل بازیافت معادل مواردی که باید جایگزین می‌گردد.

محاسبه بهای تمام شده ضایعات غیرعادی

ضایعات غیرعادی ضایعاتی است که انتظار نمی‌رود به‌وجود ‌آید ولی عملاً در مرحله مختلف تولید به دلایل مختلف از جمله عدم مهارت کارگران قطع جریان برق را تولید می‌شود.
برای ضایعات غیرعادی نیز مانند ضایعات عادی شامل مواد اولیه، کار مستقیم و سربار ساخت و غیره می‌باشد و محاسبه آن دقیقا مشابه محاسبه بهای تمام شده ضایعات عادی است.

بهای تمام شده ضایعات عادی = معادله آحاد تکمیل شده ضایعات عادی از نظر مواد* هزینه مواد مستقیم هر واحد کالا * معادل آحاد ضایعات عادی از نظر تبدیل+ هزینه تبدیل هر واحد کالا

ثبت های حسابداری مربوط به ضایعات

ثبت فروش ضایعات: اگر ضایعات یک مرحله از تولید دارای ارزش فروش باشد در قسمت هزینه‌های قابل تخصیص، گزارش هزینه تولید جمع ارزش فروش کلیه ضایعات شامل ارزش فروش عادی و ارزش فروش ضایعات غیرعادی از جمع هزینه‌های انجام شده در آن مرحله شامل (قیمت تمام شده موجودی کالای در جریان ساخت اول دوره به علاوه هزینه‌های انجام شده طی دوره) کسر می‌گردد.

همچنین در قسمت نحوه تخصیص گزارش هزینه تولید نیز ارزش فروش ضایعات عادی و غیرعادی به ترتیب از قیمت تمام شده ضایعات عادی و غیرعادی کسر گردد.

چگونگی شناخت ضایعات در نرم‌افزارهای مالی

در نرم افزارهای مالی و حسابداری معمولا به صورت دستی به مبلغ بهای تمام شده اضافه می کنیم زیرا نرم افزارهای مالی ، به دلیل متغیر بودن ارزش گذار ضایعات قادر به محاسبه دقیق و صحیح این گونه رویدادهای مالی نیست لذا پیشنهاد می‌گردد از ثبت حسابداری اتومات برای گزارش گیری استفاده نشود.

کلام آخر در مورد ضایعات در حسابداری صنعتی

ما در این مقاله یاد گرفتیم که ضایعات، تولیداتی هستند که از عملیات تولید کنار گذاشته و یا به ارزش مستهلک شده به فروش می‌رسند و در اثر عواملی مقل نابابی و مغشوش بودن، نابایی مواد خام نامرغوبی و یا همچنین عدم مهارت کارگران ایجاد می‌گردد.
بهتر است تیم مالی خود را مجاب کرد که در گزارش میزان ضایعات دقت لازم را به عمل آورد تا از این گزارش در به دست آوردن کارایی و کیفیت خط تولید، شبکه تولید و محاسبه کمیت تولید غیر مؤثر، اطلاعات کافی را به دست‌آورد.

یادمان باشد در شرکت‌های بازرگانی ضایعات هزینه فروش، در شرکت‌های تولیدی و پیمانکاری هزینه‌ی سربار است و در صورت لزوم در هزینه‌یابی قسمت خاص، گزارش می‌گردد، که باید بررسی و محاسبه شود. همچنین در قیمت‌گذاری محصول می‌تواند میزان تأثیر ضایعات مورد توجه قرار گیرد.